jak mózg robi emocje

dzisiaj popatrzymy na mózg jakby był zespołem rockowym, dowiemy się jak powstają w nim emocje.

Skąd się biorą emocje u ludzi

Nie wiem jak Wy, ale ja kiedyś często zastanawiałam się nad tym skąd i po co właściwie mi te emocje? Przecież każdy z nas pamięta te chwile (choćby w nastoletniości) kiedy rzuca nami jak zdezelowaną kolejką górską z przypałowego lunaparku. Raz lecimy w górę i zatrzymujemy na samym szczycie, widok zapiera dech w piersiach (to, kiedy jesteśmy np. zakochani). Potem lecimy w zawrotnym tempie na samo dno ludzkiej egzystencji i cudem nie rozlatujemy się w drobny mak strzaskanych serc w złowieszczym obłoku utraconej nadziei.

Dlaczego serce przyspiesza?

Co tak naprawdę powoduje, że nasze serca biją szybciej, a oczy zachodzą łzami?

Rzecz jasna mózg jest tutaj głównym bossem. On jest właścicielem głównej wytwórni płytowej i ma naprawdę ciężkie zadanie, bo zespoły, soliści, muzycy, tekściarze są kompletnie niesubordynowani. Przyjrzyjmy się najbardziej modnemu ostatnio zespołowi:

Dopamine dream

Każdy ma swoje pomysły na utwory, aranżacje, każdy lubi solówki i uważa, że jest najważniejszy w ekipie. Więc ich menago ma ciężkie zadanie, zespół nazywa się Dopamine Dream, po polsku Dopaminowy Sen. Oto członkowie ekipy:

Ciało migdałowate (amygdala), tekściarz:

Ciało migdałowate, ksywa Amygdallo jest tym kolesiem*, który ciągle szuka dziury w całym. Szczyci się tym, że jest realistą a w rzeczywistości to pesymizm jest jego żywiołem, najbardziej kręci go lęk i strach. Wiecznie się zamartwia, szuka potencjalnych zagrożeń, zawsze gotowy na „uciekaj albo walcz!”. (LeDoux, 2000). To ten piskliwy głos, który krzyczy ratunku, mimo że to tylko gałęzie uderzają w okno, siłą rzeczy na solistę się on nie nadaje. Ekipa w końcu stwierdziła, że najlepiej będzie jak zajmie się pisaniem piosenek. Faktycznie są tak pełne emocji, że nie wiemy czy najpierw popaść w płaczliwą histerię czy obgryźć całe paznokcie ze strachu, bo świat się przecież kończy.

*niestety, ale dzisiaj wiemy, że tak naprawdę wiemy niewiele, dlatego nie da się nic napisać na temat mózgu i emocji nie stosując grubych uproszczeń i skrótów. Dla wnikliwych polecam książkę Adolphs, R., & Anderson, D. J. (2018). The neuroscience of emotion: A new synthesis. Princeton University Press.

Kora przedczołowa (prefrontal cortex), manager zespołu:

Kora przedczołowa to manager zespołu, odpowiedzialny za podejmowanie decyzji i regulację emocji. Wszyscy się go słuchają, bo kiedy raz pojechał na wakacje to cała ekipa snuła się tylko po Internecie i nie zrobili dosłownie nic produktywnego.

Szczyci się tym, że pochodzi z zubożałej, ale arystokratycznej rodziny (herbu Funkcje Wykonawcze). Dzięki niemu nie każdy hotel jest zdemolowany i zespół nie siedzi ciągle w areszcie tylko ma czas na koncerty (i zarabianie, bo o to Mu chodzi).

A jakiś bliższy przykład? Wyobraź sobie, że stoisz w kolejce po lody i widzisz, że została dosłownie jedna gałka czekoladowych a tu się ta pinda wpycha… Dzięki korze nie rzucasz się pindzie do gardła i nie zamieniasz lodziarni w ulice Wiązów (Etkin, Büchel, & Gross, 2015).

Układ limbiczny, specjalista social media:

Układ limbiczny (Hipokamp i Amygdala oraz ACC) to wewnętrzna baza danych naszych emocji. Baza, która posiada jakąś strukturę i porządek (Eichenbaum, 2004). Przechowują nasze uczucia, emocje, doznania zupełnie jak social media (LaBar & Cabeza, 2006). Hipek (taką ma niestety ksywę) zarządza pamięcią długotrwałą, zwłaszcza wspomnieniami autobiograficznymi. Kiedy ekipa uczy się nowych piosenek, tworzy nowy show czy przeżywa coś ważnego, Hipek trzaska fotki i filmiki i wrzuca na socjale zgodnie z jakimś niby bardzo uporządkowanym i przemyślanym kalendarzem publikacji. To, dlatego każdy nowy tekst piosenki pojawia się od razu na Pintereście, a Instagram pokazuje zespół od kuchni, kiedy jadą na zrzucie autokarem. Cała ekipa ma go dość, dlaczego znowu na TikToku mają pokazać skacowanego basistę?

Przecież nie każdy z nich żyje stereotypowym życiem rockmena. No ale ludzie lubią podobno to co znają, nie interesuje ich, że Amygdallo jest cudownym ojcem, czy że Cortex był na kolejnym szkoleniu. Interesują go wyłącznie skandale „samo gęste” jak mawia Hipek.

Kora przedniego zakrętu obręczy (anterior cingulate cortex, ACC):

ACC Antoni Częściowo Cudowny (no coraz dziwniejsze te ksywki) to upierdliwy cenzor. Kiedy w głowie masz imprezę emocji Antek wchodzi i mega wkurzającym głosem mówi: Hejka, może zwolnijmy trochę? (Davidson, Putnam, & Larson, 2000).
W naszej ekipie to człowiek od PRu który wszystko monitoruje (Gilchrist & Cowell, 1997) i jest control freakiem (zero tolerancji niepewności). W swojej upierdliwości pilnuje by słowa piosenek a nawet wypowiedzi ekipy nie były zbyt kontrowersyjne. Często musi ich też pilnować w terenie (szczególnie Amygdallo który balansuje na krawędzi życia, niesfornego basistę no i kompulsywnie wrzucającego posty Hipka). ACC dba też o to, by emocje nie wymykały się spod kontroli i muzycy nie rzucali się sobie do gardeł podczas trasy koncertowej.

To co z tym sercem?

Wiem, że ciężko sobie go wyobrazić w tej roli, ale to właśnie Antoni sprawia, że serce mocniej bije (albo raczej, że wylewa zimny kubeł racjonalności i zachowawczo studzi jego zapały). Antek ma jeszcze ważne wspólniczki:

Środkowa Kora Zakrętu Obręczy MCC

To ona ocenia ryzyko i podpowiada jakie zachowanie będzie właściwe (Vogt, Berger, & Derbyshire, 2003). Ma też kiepski zwyczaj znienacka dziko krzyczeć:
bejb, idziesz w to -to kiedy jest nagroda (Shackman et al., 2011),
albo walcz mała, dajesz!
czy też, uciekaj!
i ostatnia w naszej opowieści to tajemnicza:

Tylna Kora Zakrętu Obręczy PCC

Jest tak enigmatyczna, że naukowcy rozbrajająco przed nią kapitulują:
brak jest jednoznacznej zgody co do jej funkcji piszą dodając, że jest centralną częścią sieci domyślnego trybu pracy mózgu. Za tymi mądrymi słowami skrywają banalne:
nie mamy zielonego pojęcia o co chodzi w tym mózgu. Przypuszcza się że dzięki PCC możemy snuć fantasmagorie, rozmyślać o przyszłości i balansować między codzienną rzeczywistością a stanem wewnętrznego skupienia.

Tak więc w naszym zespole Jej rola nie jest oficjalnie określona. Jedni mówią że jest muzą, natchnieniem snującym marzenia na jawie. Leży w atłasowej mgle melancholii, a czasami mknie galopem przez szerokie prerie bajecznych wizji przyszłości. Innym razem jest w doskonałym tu i teraz i zwraca wszystkim uwagę, że powinni więcej medytować.

Ale, ale to jeszcze nie koniec tego bałaganu!

Dodatkowo, chemia ciała też ma tu coś do powiedzenia. Hormony i neuroprzekaźniki to dalsze elementy zespołu, fani, stacje radiowe, nagrody grammy itp. Wszyscy którzy rozprzestrzeniają rockową energię zespołu.

Serotonina

To wierni fani, którzy nie tylko pojawiają się na każdym koncercie, ale także śpiewają wszystkie piosenki. To oni tworzą niesamowitą atmosferę wspólnoty podczas koncertu. To dlatego tłum jest zjednoczony, śpiewając razem ulubione piosenki nakręcając pozytywną energię. Dzięki nim zespół czuje się doceniony i zmotywowany.
Serotonina odgrywa kluczową rolę w naszym nastroju. To Ona daje poczucie relaksu, szczęścia, czasami euforii.
Badania pokazują, że serotonina wpływa na nasz nastrój, sen, apetyt i wiele innych procesów fizjologicznych (Berger, Gray & Roth, 2009).

Systemy dopaminergiczne:

Nasz basista, Dopamina, od lat gwiazdorzy w prążkowiu brzusznym, które jest jak elitarny klub VIP, gdzie Dopamina co chwilę krzyczy „darmowe drinki dla wszystkich” (Burgdorf & Panksepp, 2006).
Jednak basista jest też podstępnym cwaniakiem; daje nam podobnego kopa za jakiegoś przaśnego lajka na FB jak kiedy wyswipuję w końcu na tinderze tą osobę która nie jest botem a w dodatku chce się spotkać w rzeczywistości (a to praktycznie jak spotkanie jednorożca na polu kwiatów paproci). Nasz mózg to taki nieogarnięty wujek Stanisław który na imprezie puszcza syfne disco i mega fajne kawałki i nie czai różnicy! Dlatego właśnie jaramy się kiedy wrzucimy dwusetne zdjęcie naszego kota i polubiły je 2 rosyjskie boty, prawnik afrykańskiego multimilionera oraz niewidoma ciotka z Islandii. Bo basista zapodaje tak mocne, epickie riffy że czujemy się jak hybryda Miss Universe z giełdą papierów wartościowych niezależnie od przyczyny.

Noradrenalina

To stacje radiowe, które zawsze wiedzą, jak podkręcić tempo i dodać do każdej chwili odpowiednią dawkę adrenaliny. To dzięki niej czujemy przypływ energii, który sprawia, że jesteśmy gotowi na każdy koncert, niezależnie od tego, jak intensywna jest muzyka. Noradrenalina jest kluczowym neuroprzekaźnikiem odpowiedzialnym za reakcję “walcz lub uciekaj”. To ona zwiększa naszą czujność, poprawia zdolność do koncentracji i przygotowuje nasz organizm do działania w stresujących sytuacjach (Berridge & Waterhouse, 2003). Dzięki niej możemy przechodzić od spokoju do pełnej mobilizacji w mgnieniu oka, co jest niezbędne w wielu sytuacjach życiowych, zarówno tych stresujących, jak i ekscytujących (Sara, 2009).

Żeby nie było tak słodko, to właśnie Ona podkręca nam stres; totalnie nie ogarnia że minęło wiele setek tysięcy lat od czasów przeciwników gustujących w ludzkim mięsie. To dlatego w poniedziałek w biurze w łazience maluję sobie twarz na czarno zielono jakbym była Rambo a w uszach obok wojennych bębnów rozlega się dopingujący krzyk, dasz radę, teraz im pokażesz! rozwal ten system!
Szkoda tylko że jedynym moim przeciwnikiem jest Halinka a moją misją: powiedz Jej że znowu nie działa drukarka.

gaba

Neuroprzekaźnik GABA (kwas gamma-aminomasłowy) to ludzie, którzy dbają o zdrowie ekipy. Nasz zespół ma trenera głosu, masażystę i coacha. To oni pilnują, żeby wygłaskać naszych artystów, kiedy mają gorszy dzień. Niestety nie zawsze to wystarczające i basista przejmuje imprezę i wszyscy idą w miasto a Ci którzy nie idą zamartwiają się czy tamci w ogóle wrócą. Wtedy zresztą też Gaba kończy te wyskoki i mówi: dobra, koleżanki, koledzy, teraz idziemy spać.
Młodsi muzycy nie pamiętają czasów, kiedy zabrakło Gaby: wylądowali wtedy na najgorszej imprezie, w mordowni pod warszawą, impreza trwała bez końca, było pełno agresywnych typów, nikt nie mógł wyjść i wszyscy krzyczeli do mikrofonu piosenki, których tekstów nie znali.
GABA nas uspokaja i wycisza (Boonstra et al., 2015). Możemy się zrelaksować i skupić, a to dość kluczowe dla naszego zdrowia psychicznego i fizycznego. GABA jest kluczowa w redukcji stresu i lęku (Cryan & Kaupmann, 2005), w regulacji snu i regeneracji organizmu (Luppi et al., 2013).

Endorfiny

Na scenę wchodzą endorfiny, nasze niezastąpione groupies, które zawsze są gotowe na każda przygodę i sprawiają, że czujemy się wspaniale. Zawsze pełne entuzjazmu i gotowe do wspólnego świętowania. Dzięki endorfinie czujemy ulgę i euforię, nawet po najdłuższym i najbardziej wyczerpującym występie.
Endorfina działa jak naturalny środek przeciwbólowy i poprawiający nastrój, uwalniając nas od bólu i stresu (Snyder, 1977). Podczas intensywnego wysiłku fizycznego, takiego jak bieganie maratonu czy energiczny taniec na koncercie, poziom endorfin wzrasta, co jest znane jako „euforia biegacza” (Harber & Sutton, 1984). Endorfina również odgrywa rolę w regulacji snu i naszego ogólnego samopoczucia. Wspiera naszą regenerację po intensywnych doświadczeniach, pozwalając nam się zrelaksować i cieszyć chwilą (Bloom, 1976).

Nie wspomniałam jeszcze o bardzo wielu członkach zespołu:

Nieskończona ilość graczy i pomocników:

Glutaminian „Glu” wokalista (uczenie się i pamięć, wszelkie pobudzenie): nie może przestać tworzyć, siedzi do późna w nocy i ćwiczy, może wręcz przegiąć i wypalić mózg dlatego musi być w równowadze z GABA żeby wszystko było ok.

Acetylocholina producent muzyczny (komunikacja neurony i mięśnie): dzięki niej możemy synchronizować nasze działania i koordynować ruchy, odpowiada za serce, jelita, płuca, co chcesz (nawet źrenice).

Oksycotyna nasz psycholog (ufność, zazdrość, współpraca, wiązanie się w pary, relacje społeczne): dba o pozytywną atmosferę i relacje w zespole. Ona sprawia, że każdy koncert jest pełen miłości.

Kortyzol manager kryzysowy (hormon stresu, pomaga radio sobie w trudnych sytuacjach). Bez niego bylibyśmy jak statek bez kapitana podczas sztormu – bezradni i zagubieni. Ma zawsze jakiś plan B i C I XYZ ale nie możemy pozwolić Mu się rozkręcić zostawiamy go na wyjątkowe akcje.

sorki więcej nie dam rady a jest tego mnóstwo, więc razie czego książki w dłoń albo chat gpt wszystko Wam wyjaśni, mi też pomagał.

Zespół buduje nam życie

Podsumowując, emocje to wynik pracy całego zespołu (mózgu). Każdy obszar ma swoją rolę i tylko razem tworzą tą niesamowitą muzę, która sprawia, że życie ma smak.
Nie dziw się zatem że czasami emocje zrywają się ze smyczy, albo przeciwnie że nagle budzisz się zasmarkana w kałuży łez, sama widzisz, że ten zespół nie jest zbyt zgrany.

Żeby było zabawniej, współcześnie naukowcy nie są już niczego pewni, nawet ciało migdałowate okazało się nie tak istotne jak wcześniej twierdzono. Niektórzy badacze uważają, że podstawowe emocje są związane z określonymi wzorcami aktywności neuronów w mózgu.

Inni twierdzą, że emocje nie mają konkretnych miejsc w mózgu lub ciele i są budowane dynamicznie (Shackman, A. J., & Wager, T. D. 2019).
OK, no faktycznie strasznie to pochrzan… skomplikowane. Tylko po co, no powiedz, po co mi ten cały kram? To już moi mili w kolejnym odcinku. Ale póki co znam jedną pomocną metodę:

Obserwowanie emocji:

Odkryjemy, jak poznać, zrozumieć i zaakceptować emocje. 
Wyobraź sobie, że emocje to niesforne zwierzaki, które biegają po twoim wnętrzu. Mogą wyglądać bardzo różnie, mieć różne kształty i rozmiary, jak wielka kula złości albo mały, błękitnie subtelny smutek. Dlatego chcemy im się dokładnie przyjrzeć. Wyobraź sobie, że jesteś biologiem na ekspedycji w nieznanym kraju i chcesz poznać te zwierzęta (tak jak swoje emocje). Dlatego uczymy się je obserwować – bez ocen, bez nacisku na zmianę. To dziwne, ale wizualizowanie emocji pozwala nam je lepiej zrozumieć i zaakceptować a często też wyregulować, zapraszamy!

źródła, chaotycznie i eklektycznie:

Shackman, A. J., & Wager, T. D. (2019). The emotional brain: Fundamental questions and strategies for future research. Neuroscience letters
Berger, M., Gray, J. A., & Roth, B. L. (2009). The expanded biology of serotonin.
Burgdorf, J., & Panksepp, J. (2006). The neurobiology of positive emotions. Neuroscience and biobehavioral reviews.
Davidson, R. J., Putnam, K. M., & Larson, C. L. (2000). Dysfunction in the neural circuitry of emotion regulation–a possible prelude to violence. Science (New York, N.Y.).
LaBar, K. S., & Cabeza, R. (2006). Cognitive neuroscience of emotional memory. Nature reviews. Neuroscience.
Berridge, C. W., & Waterhouse, B. D. (2003). The locus coeruleus–noradrenergic system: modulation of behavioral state and state dependent cognitive processes.
Sara, S. J. (2009). The locus coeruleus and noradrenergic modulation of cognition. Nature Reviews Neuroscience.
Boonstra, E., de Kleijn, R., Colzato, L. S., Alkemade, A., & Forstmann, B. U. (2015). Neurotransmitters as food supplements: the effects of GABA on brain and behavior. Frontiers in Psychology.
Cryan, J. F., & Kaupmann, K. (2005). Don’t worry ‘B’ happy!: a role for GABA B receptors in anxiety and depression. Trends in Pharmacological Sciences.
Luppi, P. H., Clément, O., Sapin, E., Gervasoni, D., Peyron, C., Léger, L., & Fort, P. (2013). Brainstem mechanisms of paradoxical (REM) sleep generation. Pflügers Archiv-European Journal of Physiology.
Bloom, F. E. (1976). Endorphins: endogenous opiates. Annual Review of Pharmacology and Toxicology.
Harber, V. J., & Sutton, J. R. (1984). Endorphins and exercise. Sports Medicine.
Lieb, J., Manberg, P. J., & Antopol, W. (1982). Serum endorphin levels in major depressive disorder. Biological Psychiatry.
Snyder, S. H. (1977). Opiate receptors and internal opiates. Scientific American.